HÀNH TRÌNH HƯỚNG ĐẾN THIẾT KẾ CÔNG TRÌNH BỀN VỮNG

– Góc nhìn từ chuyên gia kiến trúc bền vững –

🌱 Thiết kế bền vững không còn là một lựa chọn – mà là trách nhiệm.
🧭 Trong thời đại của ESG, Net Zero và biến đổi khí hậu, thiết kế công trình cần vượt qua ranh giới kỹ thuật để trở thành giải pháp toàn diện cho xã hội và hành tinh.

Thiết kế bền vững” ngày nay thật sự có nghĩa là gì?

Khái niệm "thiết kế bền vững" có thể mang ý nghĩa khác nhau với mỗi người. Định nghĩa truyền thống tập trung vào phản ứng với khí hậu và vấn đề cạn kiệt tài nguyên. Tuy nhiên, các yếu tố mới như sức khỏe, biến đổi khí hậu, khả năng thích ứng và tiêu chuẩn ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) đang bổ sung các lớp ý nghĩa mới cho khái niệm này.

Vai trò quan trọng của các chuyên gia thiết kế trong thúc đẩy bền vững

Các chuyên gia và công ty thiết kế nhận ra rằng họ cần một hệ thống hỗ trợ tập trung thay vì chỉ làm việc theo từng dự án riêng lẻ. Họ áp dụng nhiều chính sách và thực hành như:

🔸 Lập kế hoạch chiến lược bền vững: Tăng cường điểm mạnh, lấp đầy khoảng trống, phân quyền trách nhiệm và tối ưu hóa tài nguyên.

🔸 Báo cáo ESG hàng năm và cam kết trung hòa carbon.

🔸 Tham gia các cam kết như: AIA 2030, SE 2050, MEP 2040.

🔸 Cam kết sử dụng mô phỏng năng lượng cho mọi dự án.

🔸 Cam kết thực hiện phân tích vòng đời (LCA) cho các dự án đáp ứng tiêu chí cụ thể.

🔸 Theo đuổi chứng nhận công trình xanh, vì những lợi ích như:

▪️ Áp dụng quy trình tích hợp.

▪️ Xác định các chỉ số và ngưỡng mục tiêu.

▪️ Đánh giá từ bên thứ ba.

▪️ Ngăn chặn tình trạng "greenwashing".

Cân bằng giữa giới hạn của khách hàng và giới hạn hành tinh

Nhiều khách hàng hiện nay đang xác định giới hạn môi trường của họ thông qua các báo cáo ESG, có thể là tự nguyện hoặc đáp ứng quy định pháp lý sắp tới.

Giới thiết kế cần giúp khách hàng cân bằng giữa lợi ích riêng và giới hạn sinh thái của hành tinh – khái niệm này đề cập đến các hệ thống sinh học và hóa học của Trái đất, nhằm xác định “ranh giới an toàn” cho phát triển con người.

Phá bỏ các ngộ nhận về thiết kế bền vững

❌ Ngộ nhận 1: Bền vững là vấn đề văn hóa xã hội, không liên quan đến công trình.

✅ Thực tế: môi trường xây dựng định hình hành vi và lựa chọn của con người. Ví dụ: thành phố carbon thấp nhưng xa xôi khiến cư dân phải lái xe lâu – điều này đi ngược với tính bền vững.

→ Môi trường xây dựng chiếm 40% lượng CO₂ toàn cầu, trong đó:

▪️ 27% từ vận hành công trình

▪️ 13% từ vật liệu và thi công.

❌ Ngộ nhận 2: Một phương án phù hợp cho mọi công trình.

✅ Thực tế: Khí hậu lạnh – nóng – ẩm cần cách tiếp cận khác nhau. Thậm chí trong cùng một vùng, hướng gió, địa hình, thủy văn khác nhau cũng ảnh hưởng đáng kể.

Các loại công trình như: văn phòng, bệnh viện, khách sạn, phòng thí nghiệm, trung tâm dữ liệu… có yêu cầu sử dụng tài nguyên hoàn toàn khác nhau.

Đại dịch COVID-19 càng làm nổi bật sự cần thiết của thiết kế linh hoạt và có thể chuyển đổi, ví dụ: nhà ở tích hợp làm việc tại gia, hay chuyển văn phòng bỏ trống thành căn hộ.

❌ Ngộ nhận 3: Công trình Net-Zero không khả thi trong đô thị đông đúc.

✅ Thực tế: Dù đô thị có nhiều giới hạn về diện tích, nhưng vẫn có thể đạt net-zero bằng cách kết hợp năng lượng tái tạo tại chỗ và ngoài khu đất.

❌ Ngộ nhận 4: Phân tích Carbon hàm chứa (Embodied Carbon) chưa khả thi.

✅ Thực tế: Embodied carbon phức tạp hơn năng lượng vận hành, nhưng ta có thể tiếp cận theo từng bước:

🔸 Tận dụng công trình sẵn có.

🔸  Nếu phải xây mới:

▪️ Thiết kế bền vững.

▪️  Tối ưu hóa hệ kết cấu.

▪️ Sử dụng vật liệu địa phương.

▪️ Ưu tiên vật liệu tái chế, tái sử dụng.

▪️ Đặt mục tiêu giảm carbon cụ thể và đạt được nó.

Phân tích vòng đời toàn công trình (Whole-building LCA) giúp xác định baseline và so sánh các phương án khác nhau về carbon hàm chứa.

Các chỉ số thường bao gồm:

▪️ Tiềm năng gây nóng lên toàn cầu (kg CO₂e)

▪️ Suy giảm tầng ozone

▪️ Eutrophication (phú dưỡng)

▪️ Suy giảm năng lượng không tái tạo...

❌ Ngộ nhận 5: Mô phỏng không chính xác nên không cần thiết.

✅ Thực tế: Mục tiêu chính không phải để dự đoán tuyệt đối, mà là để tối ưu hóa thiết kế. Dữ liệu đầu vào có thể thay đổi (người dùng, thời tiết...), nhưng mô phỏng vẫn là công cụ cực kỳ mạnh mẽ để:

▪️ Tối ưu hóa chi phí đầu tư và vận hành.

▪️ Đưa ra nhiều phương án thiết kế khả thi.

▪️ Hỗ trợ quyết định về ánh sáng, cách nhiệt, tỷ lệ kính/tường, hiệu suất tổng thể.

Kết luận

Công trình ngày càng phức tạp, vì vậy một giải pháp chung không đủ. Các yếu tố như khí hậu, vị trí và công năng yêu cầu sự tùy chỉnh và tối ưu riêng biệt.